2.  Vmcg ( minimum control speed ) uçağa yerde kumanda verebilecek minimum hızdır.

3.  Vmca ( minimum control speed ) Uçağa havada kumanda verebilecek minimum hızdır.

4.  V1 ( decision speed ) karar hızı olarak da adlandırılır. Kalkış esnasında motor veya herhangi bir arıza esnasında pilotun kalkışa devam edip etmiyeceğine karar vericeği CAS cinsinden yer hızıdır.

5. Vef (Arıza Hızı) Motor arızasının meydana geldiği andaki hızdır.

6. Vr (Rotation speed) Uçağın kalkış esnasında burnu nu kaldırmaya başladığı hızdır.

7.  Vlof ( lift of speed ) uçağın pistten tekerlek kestiği yani kalkışın sağlandığı hızdır.

8. Vs (Stall speed) uçağın kontrolünün sağlanabildiği yani havada tutunabileceği minimum sabit uçuş hızıdır.

9. V2 (emniyet hızı ) emniyetli kalkışın sağlanarak uçağın 400 feet?e tırmanmasını sağlayan hızdır. ( 1ft : 30.48cm )

10. Vtyre ( maksimum tekerlek hızı ) tekerlekler belirli bir dönme hızına dayanabilecek şekilde üretilir. Bu hız aşıldığında tekerlekler üzerine etkiyen ısı ve basıçtan dolayı tekerleğin patlama olasılığı ortaya çıkar.

11. Vmbe (Max. Breaking speed) maksimum fren hızı. Kalkış esnasında fren yapıldığında uçağın sahip olduğu kinetik enerji ısı enerjisine dönüşür ve frenler ısınır. Frenlerin dayanabileceği maksimum sıcaklığa göre bir maksimum hız söz konusudur ve uçak bu hızın üzerindeyken fren yapamaz.

12.  Vf ( dizayn flap hızı )

13.  Vfe ( Maksimum flap koyma hızı )

14.  Vfto ( son kalkış hızı )

15.  Vt ( pist eşiği hızı )

16.  Dengeli Pist Uzunluğu : Kalkış mesafesi, hızlanma mesafesi ve tüm dış koşulların fonksiyonuyla kullanılabilecek pist uzunluğudur.

17.  TORA ( Take-Off Run Distance Available ) Mevcut Kalkış Koşu Mesafesi : İlgili otorite tarafından yayınlanmış ve kalkış yapacak uçağın yerdeki koşusu için yeterli şartları taşıyan pist uzunluğudur.

18.  TODA ( Take-Off Distance Available ) Mevcut Kalkış Mesafesi : Mevcut kalkış koşu mesafesi + Clearway uzunluğudur.

19. ASDA ( Accelarate and Stop Distance Available ) Mevcut Hızlanma ve Durma Mesafesi : Mevcut Kalkış koşu mesafesi + Stopway mesafesidir. Fakat stopway?in uçağın ağırlığını taşıyabilecek yapıda ve ilgili otorite tarafından yayınlanmış olması gerekir.

20. Stopway (Durma Uzantısı): Yalnızca durma esnasında kullanılabilen ve pistle aynı özelliklere sahip pist uzantısıdır.

21. Clearway ( Aşma Sahası ) : Pist bitiminden itibaren başlayan ve genişliği en az 150m olan yalnız kalkışta kullanılan pist uzantısıdır.

22.  Uçak Ağırlığı (Aircraft Weight): Uçak Ağırlığı uçak performansını direkt etkileyen bir faktördür. Uçağın fazla ağırlıkta (Overloaded) olmasının etkileri ağırlık ve denge bölümünde incelenmişti. Uçağın maksimum Kalkış Ağırlığından daha az bir ağırlıkla kalkmasında, uçak daha kısa bir mesafeden daha yüksek V1 hızıyla, daha düşük Vlof hızıyla kalkabilecek, daha yüksek bir hızla ve daha kısa bir iniş mesafesiyle inişini gerçekleştirebilecektir.

23. İrtifa :  İrtifanın artmasıyla hava yoğunluğu azalır ve yoğunluk etkilerinden dolayı kalkış hızı dolayısıyla kalkış mesafesi artar.

24. Sıcaklık ( Temparature ) : Sıcaklığın artmasıyla havanın yoğunluğu azalır ve yoğunluk kalkış hızını ve dolayısıyla kalkış mesafesini arttırır.

25. Pist Uzunluğu (Runway Length): Pist uzunluğu uçağın kalkıştaki performansını en çok etkileyen faktördür. Pist uzunluğu arttıkça uçak daha uzun mesafede koşabilecek, hızı daha fazla olabilecektir ve bu da kaldırma kuvvetini arttıracaktır. Kaldırma kuvvetinin artması da uçağın daha fazla bir ağırlıkla kalkmasına müsaade edecektir.

26.  Pist Eğimi : Pist eğimi azalan ( - ) ise uçak daha erken hızlanacak yani ekstra bir hız ve ivme kazanacağından dolayı kalkış mesafesi azalacaktır. Eğim artan ( + ) pozitif ise uçak gerekli hıza ulaşmak için ekstra bir güç harcayacağından kalkış mesafesi artacaktır.

Pist eğimi % -2 ( e ( % +2 arasında olmalıdır.

27. Pist Durumu : Pistte su, kar, sulu kar, ıslak kar, tozlu kar, sıkı kar, buz v.b varsa bunların kalkış performansı üzerindeki etkilerine göre kalkış mesafesi arttırılmalıdır.

28. Pistin Dayanıklığı: Her pistin bir mukavemet derecesi vardır. LCN ( Load Classification Number ) denilen bu değer pistin dayanıklılığını göstermektedir.

29. Uçak Ağırlığı (Aircraft Weight): Uçak ağırlığı uçak performansını direkt etkileyen bir faktördür. Uçağın fazla ağılıkta olmasının etkileri ağırlık ve denge bölümüyle kurslarda koordinatörlere öğretilmiştir.

Uçağın maksimum kalkış ağırlığından daha az bir ağırlıkla kalkmasında, uçak daha kısa bir mesafeden daha yüksek V1hızıyla, daha düşük Vlof hızıyla kalkabilecektir.

30. Flap Pozisyonu: Kalkışta farklı flap pozisyonları ile havalanmak mümkündür. Yüksek flap pozisyonu seçilirse, Cl taşıma katsayısı artacağından kalkış hızı ve mesafesi azalır. Buna karşılık Cd ( Sürükleme) katsayısının artmasıyla da yükselme eğiminde azalma meydana gelir. Kısa mesafeli pistlerde yüksek flap pozisyonu kullanmak, uçuş yolu üzerinde yüksek engeller olan pistlerde ise düşük flap pozisyonu kullanmak avantajlıdır.

31. Azaltılmış Güç Ayarı: Uçağın kalkış ağırlığı maksimum kalkış ağırlığından daha düşük ise kalkışta daha az bir güçle kalkış mümkün olacaktır. Azaltılmış tepki kullanımı motoru daha az yoracağından, motor ömrünü uzaltır. AZALTILMIŞ TEPKİ MAKSİMUM KALKIŞ TEPKİSİNİN %75 inden düşük olamaz. Bu tepkinin kullanılamayacağı durumlar;

a). Uygunsuz pist koşullarında (Yağış, Buz v.s)

b). Durma mesafesinin göz önüne alınmadığı durumlarda,

c). Anti-Skid veya diğer tüm yavaşlatma sistemleri çalışmıyorsa,

32. Arttırılmış V2:  Kalkış emniyet hızı arttırılırsa kalkış mesafesi artar fakat uçak daha yüksek bir eğimle tırmanabilir. Uzun mesafeli pistlerde bu uygulanabilir. Pist uzunluğu ve manialar göz önüne alınarak en yüksek kalkış ağırlığını sağlayan V2 hızı tespit edilmelidir.

Meteorolojik Değişkenler

* Basınç İrtifası; İrtifanın artmasıyla havanın yoğunluğu azalır ve yoğunluktan dolayı kalkış hızı dolayısıyla kalkış mesafesi de artar.

* Sıcaklık; Sıcaklığın artmasıyla havanın yoğunluğu da azalır, azalan yoğunluk kalkış hızı ve mesafesinin de artmasına sebebiyet verir.

* Yüzey Kondisyonu; Pistte su, kar, ıslak kar, eriyen buz, tozlu kar, sıkı kar, buz v.b varsa bunların kalkış performansı üzerindeki etkilerine göre kalkış mesafesi arttırılmalıdır. Kalkış esnasında aşağıdaki değerlere dikkat edilmelidir.

1. Anti-skid faal olmalıdır.

2. Flap pozisyonu seçimi mümkün olmalıdır.

3. Maksimum yan rüzgar bileşimi azaltılmalıdır.

4. Vmcg arttırılmalıdır.

5. Kuru piste oranla ağırlıkta indirim yapılması gereklidir.

6. Azaltılan ağırlık için V2 ve Vr değerleri kuru pistteki değerler le aynıdır.

7. V1 değeri, Vmcg?ye daha yakındır.

8. Su için 3mm, kar veya eriyen buz için 2mm, ıslak kar için 4mm ve tozlu kar için 15mm den fazla değerlerde kalkışa müsaade edilmez.

Yararlanılan Kaynaklar;

?Eskişehir S.H.Y.O JAR FCL-1 kitabı 

(Yazarı. Ayhan KARANFİL)

?Jar-Far Rules Book (2nd edition )

?HAREKATKOORDİNATÖRLERİNE YÖNELİK PERFORMANS DERSLERİ (1.nci Bölüm )