Dün akşam hazırlayıp facebook take off sayfasında paylaştığım yazısı buradan sizlerle de paylaşmak istedim.
Türk Hava Yollarına ( THY) ait Boeing 737-900 tipi uçağın bugün Malaga?da yaşadığı kuyruk sürtmesi olayından sonra biraz araştırma yapıp bulduklarımı ve bilgilerimi derleyip sizlerle paylaşmak istiyorum. Deneyimli kaptan ve konuya vakıf olan hocalarımızın yorum ve katkılarını bekliyorum.
Öncelike kuyruk sürtmesi ( Tail Strike) her türlü ticari-sportif uçaklarda rastlanabilecek bir olaydır. Kuyruk sürtmesi olaylarına bakıldığında daha çok ticari uçaklarda yeni tip uçakların filoya dahil olup kullanıma başlanılması, filoda bulunan ve uzun süreli bu uçakları kullanan pilotların daha uzun modellerinin intibakları sırasında ve bazı diğer etmenlerin etkisiyle olduğu görülmektedir.
Kuyruk sürtmesi sonucu meydana gelecek riskleri azaltmak için üretici firmalar bir dizi önlemler almış ve halen bu önlemlerin geliştirilmesi konusunda çalışmaktadırlar. Örnek vermek gerekirse , sürtme sırasında gövde ve yer arasında bir çeşit darbeyi emici kalkan görevi gören Tail Skids , Auto Speed Break Deployment , inişte otomatik pitch up kontrolü gibi önlemler gösterilebilir.
Kuyruk sürtmelerinin ticari havayollarınada oluşumuna bakıldığında özellikle yeni tipte bir uçağın kullanıma başlamasınıı takiben ilk 100-150 saatlik uçuşlarda , medium seviyeden heavy uçaklara geçişlerde sürtmenin gerçekleşebildiği görülmektedir. Yine bir örnekle açıklamak gerekirse Boeing 737-800 tipi bir uçağı kullanan bir pilot yaklaşık 34,5 metrelik bir uçağı uzun yıllar kullandıktan ve buna göre bir takım alışkanlıklar geliştirdikten sonra 737-900 tipine geçerek yaklaşık olark 2,5 metre daha uzun bir uçağı kullanmaya başlamayınca yılların ve yapılan yüzlerce binlerce inişin verdiği alışkanlıkla bazı hatalar yapabilir. Tabiki pilotlar yeni tipe geçmeden birçok eğitim ve simülatör uçuşundan geçmektedirler ancak insan faktörünün olduğu heryerde hatanın da var olacağının kabul edilmesi gerekmektedir.
Bugüne kadar yaşanan kuyruk sürtmeleri vakalarından sonra yapılan çalışmalar sonucunda genel olarak bu olayın 8 faktör üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir.
1. Yetersiz Stabilizer ayarı ( Trim ayarları)
2. Speed ve rotation ( çekiş) koordinasyon bozukluğu
3. Aşırı rotation oranı
4. Hatalı FD ( Flight Director) kullanımı
5. Stabil olmayan yaklaşma
6. Hatalı Palye
7. Hatalı Yan rüzgar tekniği
8. Pas geçişte aşırı rotation kullanımı.
Şimdi bu faktörleri detaylı incelemek istersek şunları söylemek mümkün olabilir. Öncelikle kalkıştaki faktörleri incelersek ;
1. Yetersiz veya Yanlış Stabilizer Ayarı
Kalkışta yaşanan kuyruk sürtmesi olaylarında ağırlık ve ı CG ( Center of Gravity ) gibi değerlerin yanlış hesaplanması ve/veya doğru bilgilerin FMC?ye ( Flight Managament Computer) hatalı girilmesi sonucunda stabilizer hatalı pozisyona ayarlanmış olabilir. Bunun sonucunda kalkış triminin hatalı burun yukarı konumu kuyruk sürtmesine neden olabilir.
2. Speed ve rotation ( çekiş) koordinasyon bozukluğu
Kalkış için çekişe düşük süratte başlanması, burunu havaya kaldırmak için yeterli ancak uçağı kaldırmak için yetersiz kalacaktır. Bu durumda uçağın teker kesmesi için yapılacak çekiş işlemine devam edilmesi durumunda kalkışa yetecek sürat olmadığından kuyruk sürtmesi gerçekleşir.
3. Aşırı Rotation
Özellikle yeni uçak tiplerinde uçuşa başlayan ekiplerde görülen bu olay her türlü değerin doğru girilmesi durumunda bile eski tipe göre yapılan çekiş alışkanlıkları ve tepkilerin kuyruk sürtmesine neden olduğu görülmektedir. Bu nedenle simülatör uçuşlarının özellikle yeni tipe intibak eğitiminde önemi büyüktür.
4. Hatalı flight director (FD) kullanımı:
Boeing tipi uçaklarda FD uçağın kalkışını takiben 35 feeti geçişinden sonra doğru pitch bilgisini vermektedir. Bu husura dikkat edilmemesi veya yanlış referasn alınması yine risk faktörüdür.
Kalkış risk faktörlerinden sonra inişe baktığımızda karşılaştığımız sonuçları şöyle sıralamak ve açıklamak mümkün olabilir ;
1. Stabil Olmayan yaklaşma
Son yaklaşmaya trafik , yanlış alçalma planı, yanlış ATC yönlendirmesi vb sebeblerle yüksek sürat yada yüksek irtifa ile girilmesi durumunda risk faktörü büyür. Bu tür yaklaşmalar sırasında yapılan büyük gaz ve pitch düzeltmelerinin aşırı burun yukarı hareketini tetikler ve kuyruk sürtmesi meydana gelebilir. Piste oturma sırasında burun hızlıca yukarıya kaldırılırdığında gövde iniş takımlarının yere değmesiyle birlikte açılan spoilerın yaratacağı güç ile burunda ilave yukarı hareket görülebilir.
2. Hatalı Palye
Bazen yumuşak iniş yapma isteği palye süresinin uzamasına neden olabilir.Özellikle ıslak pistlerde yapılacak aşırı yumuşak inişlerde bu risk artar.
3. Hatalı yan rüzgar tekniği:
İnişlerde başlı başına bir zorluk olan yan rüzgarlar da bazen kuyruk sürtmesine neden olabilirler. Özellikle hamleli rüzgarlarda oluşacak ani çöküşler ve bunu önlemek için yapılan burun hareketleri sonucunda kuyruk sürtmesi yaşanabilir. Bunun yanısıra yan rüzgarın etkisini düzeltmek için verilen rudder hareketleri kaldırmayı azaltır ve süzülüş oranını arttırır. Bazı durumlarda yapılan arka rüzgarlı inişlerdede 100 feetin altında yaşanan ani rüzgar değişimleri tepki süresinin yeterli olmamasından dolayı kuyruk sürtmesine neden olabilir.
4. Pas geçmede aşırı rotation uygulaması:
Pas geçme olayı her zaman yaşanabilecek bir olaydır. İnişin herhangi bir nedenden dolayı ekipce güvenli görülmemesi durumunda par geçme kararı alınabilir. Kuvvetli yan rüzgar, minima da pist görüşünün olmaması , pist üzerinde iniş güvenliğini tehdit edecek bir aktivite vb nedenlerle pas gecilebilir. Çok kısa sürede ve anlık olarak verilen bu kararda kuyruk sürtmesi yaşanabilir. Yere temastan sonra pas geçme , pas geçmede yapılan ani çekişler kuyruk sürtmesine neden olabilir.
Sonuç olarak pilotların girdikleri eğitimler ve meslek hayatları boyunca yaşadıkları eğitim ve uçuş tecrübeleri bu tür hataların önüne geçmeleri için onlara yeterli bilgi ve deneyimi sağlamaktadır. Ancak bu kadar zorlu görevi bu kadar özveri ve başarı ile yapan kişilerinde sonuçta birer insan olduğu ve her zaman hata yapabilecekleri unutulmamalıdır. Önemli olan bu hataların minimum düzeyde gerçekleşmesi ve üzücü sonuçların doğmamasıdır.
Tüm havacılık tutkunlarına güvenli uçuşlar ................
